حمید فدایی، عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید در خصوص فرآیند پروژه تحقیقاتی و میدانی ساماندهی کالبدی و اطلاعاتی بقایای پارچه های کربونیزه تخت جمشید اذعان کرد: این فرآیند با همکاری گروهی شش نفره متشکل از متخصصین عمدتا با گرایش حفاظت و مرمت آثار تاریخی انجام پذیرفت. برنامه مقدماتی این پروژه پس از بازدیدهای اولیه توسط کارشناسان پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی - فرهنگی در پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، با هماهنگی اداره کل امور موزه ها معاونت میراث فرهنگی در طول یکساله گذشته تهیه شد. لزوم تکمیل ابزار و امکانات آزمایشگاهی مورد نیاز این طرح باعث گردید طرح اندکی با تاخیر آغاز گردد و نهایتا مرحله نخست این طرح در یک بازه زمانی ۱۰ روزه در تیرماه امسال با همکاری پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی – فرهنگی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و پایگاه میراث جهانی تخت جمشید به انجام رسید. فدایی با اشاره به اینکه حاصل این مرحله از طرح به جدا سازی 219 قطعه از بقایای پارچه های کربونیزه شده انجامید، افزود: با توجه به انجام ساماندهی و مستندنگاری مجموعه قطعات فوق هم اکنون اطلاعات ارزشمندی حاصل آمده که نتایج با انجام مطالعات میکروسکوپی و تجزیه ای بر روی الیاف و برخی از مواد بکار رفته در لابلای الیاف می تواند تکمیل گردد و ارزشمندی این مجموعه مطالعاتی را دو چندان نماید. وی ابراز امیدواری کرد مرحله دوم اجرای این طرح با هدف ادامه ساماندهی، مستندنگاری و انجام مطالعات مورد نیاز بتواند در زمستان سال جاری دنبال گردد.
شهرزاد امین شیرازی، عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت و مرمت پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور و مجری طرح بیان کرد: در این مرحله از فعالیت های میدانی پروژه ساماندهی کالبدی و اطلاعاتی بقایای پارچه های کربونیزه شده، تعداد ۲۱۹ قطعه از مجموعه ای که به صورت درهم و تفکیک نشده در یک جعبه نگهداری می شد، جدا شده پس از ثبت مشخصات فیزیکی (توزین و اندازه گیری ابعاد) به صورت کامل تصویر برداری شده و به لحاظ خصوصیات تکنیکی و مشخصات فنی بافت طبقه بندی شدند. هدف از اجرای این اقدامات، نه تنها تفکیک و جداسازی قطعات، بلکه درک و شناخت بهتر ماهیت قطعات و تنوع بقایا بوده که می تواند نشان دهنده انواع مختلفی از بافته های به کار رفته در تخت جمشید و سطح تکامل هنر نساجی دوران هخامنشی باشند.
امین شیرازی اضافه کرد: کوچکترین قطعه در بین قطعات جدا سازی شده در این مرحله تکه پارچه ای با ابعاد 1 در 2 سانتیمتر و بزرگترین قطعه 6 در 10 سانتیمتر است. از آنجا که این پارچه ها بعضاً چند لایه و تا خورده هستند، وزن یکی دیگر از شاخصه های مهم در شناسایی آن ها به شمار رفته و بیشترین وزن 16/9 گرم و کمترین وزن ثبت شده 07/0 گرم بوده است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور، تشریح کرد: به لحاظ بافت، مجموعه دارای قطعاتی با بافت های متفاوت و متنوع است که بیشترین نمونه های جدا سازی شده قطعاتی با بافت پرزدار هستند. در اثنای جدا سازی برخی قطعات با جنسیت های متفاوت ( از قبیل چوب، شیشه، فلز و توده فلزی ذوب شده) نیز در بین قطعات دیده شدند. در این مرحله قطعات به دست آمده حدود 7 نوع بافت متفاوت را به نمایش گذاشته اند که با پیشرفت پروژه احتمال می رود تا انواع دیگری از بافت نیز در بین این قطعات دیده شود. وی اضافه کرد: تمامی قطعات در این مرحله بر اساس ملاحظات حفاظتی به صورت جداگانه و تک به تک در بسته بندی های پلی اتیلنی بر روی بستری از فوم پلی اتیلن و روکش تایوک قرار گرفته و برای مشخص سازی هر قطعه به صورت جداگانه شماره گذاری شد. امین شیرازی در خصوص اهمیت مطالعاتی و تحقیقاتی این پروژه تاکید و در این باره گفت: در مرحله بعد، علاوه بر ادامه کار جدا سازی قطعات باقی مانده، مطالعات بیشتری برای شناسایی نوع الیاف و مواد به کار رفته شده در ساختار قطعات، کشف ارتباط احتمالی بین قطعات و همچنین سایر اطلاعات احتمالی قابل استخراج انجام خواهد گرفت. پیش بینی می شود در مجموعه تعداد قطعات این مجموعه حدود 2 تا 3 برابر قطعات تفکیک شده در این مرحله باشد که همین امر با فراهم ساختن جامعه آماری درخور توجه می تواند اهمیت مطالعاتی و تحقیقاتی این مجموعه را دو چندان کند. از این رو در یک تلاش مشترک در پی تعریف یک پروژه مطالعاتی ملی برای تامین منابع جهت انجام تحقیقات بیشتر بر روی این مجموعه هستیم.
او اضافه کرد: فرآیند کربونیزه شدن زمانی اتفاق می افتد که اجسام بدون تماس مستقیم با شعله و سوختن، در یک فضای بسته و تحت دمای بالا قرار گیرند. در این شرایط ساختار شیمیایی مواد دستخوش تغییر شده و اشیاء بدون آنکه خاکستر شوند به ذغال تبدیل می شوند. در این شرایط تقریباً خصوصیات ظاهری اشیاء حفظ شده و اطلاعات مهمی را می تواند در اختیار محققین قرار دهد.
امین شیرازی در پایان نیز در خصوص تمهیدات ویژه مربوط به آسیب پذیری این قطعات، مطرح کرد: ساختار ذغالی شده این قطعات اگر چه که باعث پایداری و ثبات آن ها در برابر تغییرات شیمیایی می شود، اما به شدت در برابر نیروهای مکانیکی و فشار آن ها را آسیب پذیر می سازد. این امر باعث شده تا روند کار تفکیک با ملاحظه و به کارگیری تمهیدات ویژه زمان بر بوده و جهت نگهداری این مجموعه نیاز به استفاده از شرایط انبارداری و بسته بندی ویژه باشد.