نگاهی کوتاه به تاریخچه کتابخانه در ایران دوره هخامنشی:
کتاب و کتابخانه شناسنامه دانش و اندیشه و تمدن ملتها شناخته میشود و ایرانیان فرهنگپرور و فرهنگ دوست در به وجود آوردن کتاب و کتابخانه از پیشروترین ملتها بودهاند.
در دوران هخامنشی از وجود کتابخانه اطلاعات زیادی در دست نیست. از معروفترین این کتابخانهها در این دوران که نام آنها در منابع تاریخی آمده میتوان از کتابخانه ((دژ نبشت)) یا ((گنج نبشت)) در تخت جمشید، ((گنج شیپکان)) در آذربایجان و ((اگرده)) در هگمتانه (همدان) نام برد. با توجه به پیدا شدن قسمتی از خزانه اسناد تخت جمشید در دهه ۱۹۳۰ میلادی، احتمال نزدیک به یقین میتوان داد که مقصود از ((دژ نپشت)) شهر پارسه بوده است، که کتابها و اسناد و دفاتر شاهی در آنجا نگهداری میشد. در دژ نبشت علاوه بر اوستا که بر هزاران پوست گاو نوشته شده بود دفاتر شاهی و سالنامههای مدون و مضبوط و کتابها و نوشتارهای علمی این دوره که بیشتر مربوط به طب و نجوم بود نگهداری میشد.
هرودوت مورخ مشهور یونانی نیز که مدتی در دربار اردشیر دوم هخامنشی بود، از منابع علمی موجود در تخت جمشید استفادههای فراوانی کرد. داریوش اول هخامنشی از جمله پادشاهانی بود که در تأسیس و ترویج کتابخانه میکوشید.
در اواخر سال ۱۳۱۲ در حین کاوش در گوشه شمال شرقی تخت جمشید باستان شناسان به اتاقهایی برخوردند که درون آنها بیش از 30 هزار لوح گلین به خط عیلامی وجود داشت. این الواح در حکم اسناد بنا بود و اطلاعات ذیقیمتی از خزانه اسناد تخت جمشید روشن کرد و وضعیت اقتصادی و اداری و کارگری و هنری هخامنشی تا حدود زیادی روشن گردید. چهار سال بعد حدود ۷۵۰ لوح گلین به خط و زبان عیلامی در خزانه تخت جمشید یافت گردید.
پس از این که اسکندر مقدونی، سپاه داریوش سوم هخامنشی را درهم شکست و به استخر وارد شد و تخت جمشید را به آتش کشید میراث معنوی و فرهنگی هخامنشیان نیز به کلی آسیب دید.
حمله اسکندر چنان تأثیر فرهنگی منفی بر جای نهاد که به گفته حمزه اصفهانی ((علت مشوش بودن تاریخ ایرانیان قبل از ساسانیان این است که اسکندر کتب ایشان را آتش زده، موبدان و هیربدان و علما و حکما را کشته و مخطوطات علمی و تاریخی ایشان را از میان برده است)).
جانشینان اسکندر حدود شصت سال بر ایران حکومت کردند و سلسله مقدونی را بنا نهادند.
معرفي كتابخانه تخصصي تختجمشيد:
كتابخانه تخصصی تختجمشيد در قسمت جنوب شرقي محوطه واقع شده است. اين مكان ادامه كاخ مشكوي خشيارشا ميباشد كه در سال 1310 هجري شمسي فضاي داخلي آن بازسازي شده نمادين معماري هخامنشي است كه توسط هيات حفاري آمريكايي انجام شده است. همانطور كه در موزه تختجمشيد هم اين بازسازي انجام گرفته است. مساحت كلي اين قسمت 80 متر مربع است.
تاسیس کتابخانه تخت جمشید در سال 1325 توسط مرحوم علی سامی صورت پذیرفت. با تاسیس بنداد تحقیقات هخامنشی به همت شادروان پروفسور علیرضا شاپور شهبازی کتابخانه تخت جمشید شکل تخصصی به خود گرفت و کتابها و مجلات تخصصی و مرتبط با دوره های هخامنشی و ساسانی برای این کتابخانه خریداری گردید در سال 1380 و با تاسیس پایگاه پژوهشی پارسه- پاسارگاد به سرپرستی دکتر محمد حسن طالبیان کتابهای بیشتری به مجموعه کتابخانه افزوده شد. در سال 1383 تمامی کتابهای کتابخانه فهرستنویسی، رده بندی و کد گذاری گردید و تمامی اطلاعات کتابشناسی کتابها و مجلات و مقالات کتابخانه از طریق نرم افزار خریداری شده بدین منظور ورود اطلاعات و قابل بازیابی و کتابخانه از حالت سنتی و دستی خارج گردید. روندی که تا کنون ادامه داشته است. هم اکنون کتابخانه تخصصی تخت جمشید بیش از 4000 جلد کتاب و مجله تخصصی در حوزه باستان شناسی و تاریخ، حفاظت و مرمت و هنر و معماری را با تمرکز بر دوره های هخامنشیان، ساسانی و اسلامی در خود جای داده است.
مهرناز بردبار
کتابخانه تخصصی تخت جمشید